1940-1945. Het verzet in Nederlands Limburg

Maastrichts OD-proces

NIMH

Het monument op de Minderbroedersberg, Maastricht

In Maastricht staat op de Minderbroedersberg een monument met namen en links daarvan de volgende tekst: “Op deze plek bevond zich van 1865 tot 1970 een Franciskaner klooster. In 1941 werd het gebouw door de Duitse bezetter gevorderd en omgebouwd tot gevangenis. In april 1942 vond in de refter van het klooster het Maastrichtse OD-proces plaats. Na ter dood veroordeeld te zijn, werden vierentwintig verzetslieden van hier naar het concentratiekamp Sachsenhausen (Duitsland) gevoerd en aldaar in de vroege ochtend van 11 mei 1942 om het leven gebracht. Hun namen staan hier vermeld.”

Open Street Map

Het erste OD-proces (ook wel het Proces der 72) werd gevoerd door de Duitse Sicherheitsdienst/Sicherheitspolizei (SD/SiPo). Het proces begon eind maart 1942 in Amersfoort en Maastricht en eindigde in april. 65 OD-ers en tien leden van de groep rond Herman Bolt werden ter dood veroordeeld. Het ging om leden van drie verzetsorganisaties: de Ordedienst, de Delftse Mekel-groep, de Schoemaker-groep en dertien beroepsofficieren die buiten georganiseerd verband verzet hadden gepleegd. Allen wachtte een zware straf. In Utrecht werden 63 vonnissen bekrachtigd, de overige 9 vonnissen werden omgezet in levenslange tuchthuisstraf, wat betekende dat ook zij weinig kans hadden, te overleven. Uiteindelijk werden 72 van de 86 gevangenen ter dood veroordeeld. Daarna gingen 63 veroordeelden op transport naar concentratiekamp Sachsenhausen, waar ze in mei 1942 met andere gevangenen werden geëxecuteerd.

Het Maastrichtse deel van het proces wordt ook het Maastrichtse OD-proces genoemd. Het vond plaats in het Derde Minderbroedersklooster, dat tijdens de oorlog door de Duitsers werd gevorderd en als “Polizeigefängnis Maastricht” onder direct beheer van de SiPo stond. Klik op de luchtfoto rechts voor meer informatie over de twee Maastrichtse gevangenissen.
Hieronder volgen de slachtoffers van dit proces die in Maastricht ter dood zijn veroordeeld en in het kamp Sachsenhausen ten noorden van Berlijn zijn doodgeschoten. De meesten behoorden tot de OD (Ordedienst).
Er ontbreekt één naam aan deze lijst van ter dood veroordeelden: die van Tini Knecht uit Bussum. Zij was niet alleen de enige vrouw uit het Maastrichtse proces, maar ook de enige terdoodveroordeelde, van wie de straf werd omgezet in levenslang. “Iedereen nam het vonnis gelaten op. We wisten waar we aan begonnen toen we in het verzet gingen”. In de nacht van 9 op 10 mei hoorde ze aan gestommel op de gang dat haar medegevangenen werden weggevoerd. “Even later ging mijn deur open. Daar stond een Duitse officier die me feliciteerde (…), hij vertelde me dat mijn straf was omgezet in levenslang”. (Tom Visser, Lex Smidt door de Duitsers geëxecuteerd)
Zo profiteerde Tini van de fascistische denkwereld, waarin een verzet plegende vrouw in feite niet kon bestaan, maar niet goed snik was. Zie ook: verzetsvrouwen Hallo, Misschien ben ik gewoon te onhandig, maar ik zoek tevergeefs bij u het Monument op het pleintje aan de Patersbaan in Maastricht. Het is er geplaatst als vervanging van de plaquette aan het verzorgingstehuis Lenculenhof, die bij de afbraak van dat pand per vergissing ook was gesloopt. Op die plaats stond het Derde Minderbroedersklooster, dat tijdens de oorlog voor het grootste deel door de Duitsers was gevorderd. Het lag naast het Huis van Bewaring, destijds nog ondergebracht in het Tweede Minderbroedersklooster, nu hoofdgebouw van de universiteit. Het Derde Minderbroedersklooster werd in gebruik genomen als Duitse gevangenis, in de eetzaal resideerde de militaire rechtbank ofwel het Feldgericht. Hier diende het Maastrichtse OD-proces, waarin vierentwintig mannen en een vrouw ter dood werden veroordeeld. De mannen werden in Sachsenhausen (Oranienburg) aan de executiekuil vermoord. Vrouwen worden door fascisten meestal niet au sérieux genomen, wat in dit geval een voordeel was: het oordeel van Tini Knecht uit Bussum werd omgezet in levenslang, zij overleefde de oorlog. Het gebouw werd afgebroken om plaats te maken voor het verzorgingstehuis, dat ook al niet meer bestaat, zoals gezegd. Daarom werd als vervanging een muur geplaatst. Daarop staat de tekst: “In 1941 werd het gebouw door de Duitse bezetter gevorderd en omgebouwd tot gevangenis. In april 1942 vond in de refter het Maastrichtse O.D.-proces plaats. na ter dood veroordeeld te zijn werden vierentwintig verzetslieden van hier naar concentratiekamp Sachsenhausen (Duitsland) gevoerd en aldaar in de vroege ochtend van 11 mei 1942 om het leven gebracht. Hun namen staan hier vermeld. ” Ga voor meer informatie naar mijn website over de gesneuvelden van het verzet in Limburg, en zie daar de pagina over het Maastrichts OD-proces. Daar vindt u ook een lijst van de slachtoffers. Ik ben er nog niet achter gekomen, wanneer de onthulling precies heeft plaatsgevonden. Het architectenbureau schrijft op https://julesbeckersarchitecten.nl/projecten/verzetsmonument-maastricht/ “Ontwerp: Theo Teeken, Realisatie: 2006”. Het zou me niet verbazen, wanneer men 11 mei heeft gekozen, zie de tekst op het monument. Of de dag van de uitspraak, vlak daarvoor. Ik heb die site opgezet als digitale versie van het Provinciaal Verzetsmonument op de Cauberg in Valkenburg. Ik ben daar geboren, mijn vader was er rayonchef van de LO. Omstreeks de Valkenburgse bevrijdingsdag was daar vroeger altijd de Limburgse dodenherdenking en tegelijk natuurlijk reünie van het Limburgs verzet. Maar ook zij zijn ondertussen allemaal dood. Nu is de dodenherdenking zoals overal op 4 mei. Mijn digitaal monument is bedoeld, om al die namen, die daar op de muren staan, van een levensbeschrijving en, als dat kan, van een foto te voorzien. Ik merkte al gauw, dat het ondoenlijk is niet over de provinciegrenzen heen te kijken. Het gewest Limburg van de LO deed dat trouwens ook niet: de oostrand van Noord-Brabant en het zuidelijk deel van Gelderland (district Maas en Waal, Nijmegen en een groot deel van de Achterhoek) hadden zich ook aangesloten, zie bijvoorbeeld Het verborgen Front van Dr. F. Cammaert. Er bestond ook een intensieve samenwerking met Belgische verzetsgroepen, zoals in de groep Erkens. Ik ben daar goed thuis, want ik woon inmiddels sinds vele jaren in Oost-België. Zo doende heb ik ook de ter dood veroordeelden van het Maastrichtse OD-proces opgenomen, hoewel zij voor het merendeel uit het westen van het land kwamen. Maar ze zij in Maastricht veroordeeld. Ik hoop dat ik u hiermee voldoende stof heb geleverd, om er iets van te maken. De groeten uit het Drielandenlandje Arnold Schunck https://web.archive.org/web/20200411173001fw_/http://www.maastrichtsegevelstenen.nl/oorlog1-onder.htm#p1 Patersbaan, pleintje Op deze plek bevond zich van 1856 tot 1970 een Franciscaner klooster. In 1941 werd het gebouw door de Duitse bezetter gevorderd en omgebouwd tot gevangenis. In april 1942 vond in de refter het Maastrichtse O.D.-proces plaats. na ter dood veroordeeld te zijn werden vierentwintig verzetslieden van hier naar concentratiekamp sachsenhausen (Duitsland) gevoerd en aldaar in de vroege ochtend van 11 mei 1942 om het leven gebracht. Hun namen staan hier vermeld. https://www.blikopdewereld.nl/geschiedenis/nederland/maastricht/3217-de-geschiedenis-van-maastricht Ter herinnering aan deze gebeurtenis hebben nabestaanden van de groep op 11 mei 1997 een gedenksteen laten onthullen op de plaats waar het vonnis is uitgesproken: aan de Patersbaan in Maastricht. https://julesbeckersarchitecten.nl/projecten/verzetsmonument-maastricht/ Ontwerp Theo Teeken, Realisatie 2006 https://forum.mestreechonline.nl/forum/mestreech-maastricht/geschiedenis-maastricht/tweede-wereldoorlog-en-bevrijding/1041-de-oorlogsjaren-1940-1944/page5 Het monument aan de Patersbaan is in de plaats gekomen van een plaquette op de gevel van verzorgingshuis Lenculenhof, dat tijdens een verbouwing het slachtoffer werd van de slopershamer. De Limburger deed op 11 mei 2007 verslag van de onthulling (met achtergrondgegevens). Volgens de krant is het nieuwe monument betaald door Vivre en St. Servatius, waarschijnlijk als genoegdoening voor het verlies van de oudere plaquette.

De Limburgse gesneuvelden Maastrichts OD-proces – 26 pers.
Bakker, Johan	∗ 1877-12-26 Den Helder † 1942-05-11 Oranienburg	- Maastrichts OD-proces - Ordedienst (O.D.) - Op de Erelijst 1940-1945 van het Nederlandse parlement [1] wordt hij zakenman genoemd, de oorlogsgravenstichting [5] is precieser: pakkingfabrikant. Maar de foto (die overal weer getoond wordt) … u-01-02
Boer, de Willem	∗ 1908-07-16 Amsterdam † 1942-05-11 Oranienburg	- Maastrichts OD-proces - Vroeg verzet - Inlichtingenwerk - Ordedienst (O.D.) - Willem de Boer was handelsvertegenwoordiger en onderhield radiocontact met Engeland [1]. Volgens het Dodenboek Oranjehotel [7] was hij lid van de O.G.-groep Naarden-Bussum, maar dat moet … u-01-02
Bosch, ten Berend	∗ 1893-03-26 Charlois † 1942-05-11 Oranienburg	- Maastrichts OD-proces - Ordedienst (O.D.) - Berend ten Bosch was elektrotechnisch ingenieur en medeoprichter van de OD  … u-01-02
Buikes, Jacobus Johannes Hendrikus Jacob	∗ 1903-02-22 Den Haag † 1942-05-11 Oranienburg	- Maastrichts OD-proces - Vroeg verzet - Ordedienst (O.D.) - Jacob Buikes was voor de oorlog sergeant-vliegtuigmaker bij de Koninklijke Marine. Kort na de capitulatie werd hij op wachtgeld gesteld, waarna hij zich bij een illegale … u-01-02
Burger, Wilhelmus Fredericus Wim	∗ 1918-09-28 Amsterdam † 1942-05-11 Oranienburg	- Maastrichts OD-proces - Vroeg verzet - Inlichtingenwerk - Wim Burger was kantoorbediende. [1] Hij behoorde tot de spionagegroep rond Hans Zomer en werd daardoor slachtoffer van het Englandspiel. [2] Hij werd … u-01-02
Fauchey, Antoine Pierre Marie Antoine	∗ 1918-07-15 Rotterdam † 1942-05-11 Oranienburg	- Maastrichts OD-proces - Vroeg verzet - Inlichtingenwerk - Antoine Fauchey heeft in mei 1940 als reserve-wachtmeester der cavalerie aan de Grebbeberg gevochten. Hij werd op verdenking van spionage gearresteerd op 14 september 1941 (Dodenboek Oranjehotel … u-01-02
Grootheest, van Gerard Catharinus Gerard	∗ 1918-10-12 Utrecht † 1942-05-11 Oranienburg	- Maastrichts OD-proces - Vroeg verzet - Ordedienst (O.D.) - Studenten - Ondergrondse pers - Gerard van Grootheest was plaatselijk leider van de chemische dienst Amersfoort [6] en student indologie aan de RU Utrecht [4]. Hij verspreidde verboden drukwerken en steunde illegale … u-01-02
Huurman, Tijmen Bastiaan Tijmen	∗ 1891-02-14 Groningen † 1942-05-11 Oranienburg	- Maastrichts OD-proces - Vroeg verzet - Ordedienst (O.D.) - Foto: Dodenboeken Oranjehotel [13] Tijmen Bastiaan Huurman was bedrijfsingenieur bij Kondor en rederve eerste luitenant [1] De onderstaande gegevens van zijn militaire loopbaan zijn afkomstig … u-01-02
Kroes, Willem Christiaan Albert Willem	∗ 1896-01-16 Amersfoort † 1942-05-11 Oranienburg	- Maastrichts OD-proces - Inlichtingenwerk - Vroeg verzet - De architect Willem Kroes wordt in het Dodenboek van het Oranjehotel Herman Kroes genoemd [10], maar, zoals blijkt uit zijn dossier van de Oorlogsgravenstichting, was dat zijn vader. [1] Hij heeft … u-01-02
Kuntz, Petrus Josephus Maria Peter	∗ 1918-02-01 Zaandam † 1942-05-11 Oranienburg	- Maastrichts OD-proces - Vroeg verzet - Inlichtingenwerk - Petrus Kuntz was bij het begin van de oorlog sergeant-capitulant [8] (onderofficieren, die na hun dienstplicht vrijwillig in dienst bleven. [1]) bij de Luchtdoel­artillerie in zijn … u-01-02
Lopes de Leaô Laguna, Jacob	∗ 1901-10-21 Amsterdam † 1942-05-11 Oranienburg	- Maastrichts OD-proces - Inlichtingenwerk - Vroeg verzet - Joden in het verzet - Ordedienst (O.D.) - Jacob Lopes de Leaô Laguna was fabrikant en reserve-kapitein. Hij was een van de vele gedemobiliseerde Nederlandse militairen, die na de capitulatie op 10 mei 1940 niet wilde en kon voldoen aan … u-01-02
Medenbach de Rooy, van Johan George Alexander Johan	∗ 1906-06-14 Djokjakarta † 1942-05-11 Oranienburg	- Maastrichts OD-proces - Vroeg verzet - Johannes George Alexander van Medenbach de Rooy was inspecteur bij de Nillmij levensverzekering en eerste luitenant bij de generale staf. Hij beschikte al vroeg over een geheime zender [5] en … u-01-02
Meijer, Johan Coenraad Jan	∗ 1919-09-05 Tandjong Pandang, Bi † 1942-05-11 Oranienburg	- Maastrichts OD-proces - Inlichtingenwerk - Vroeg verzet - Studenten - Jan Meijer is geboren in Tandjong Pandang, Billiton, in het huidige Indonesië [1] was tijdens de mobilisatie korporaal-adelborst en ging na te zijn gedemobiliseerd, in 1940 in … u-01-02
Miché, Bernardus Marcus Bernard	∗ 1887-07-30 Utrecht † 1942-05-11 Oranienburg	- Maastrichts OD-proces - Vroeg verzet - Ordedienst (O.D.) - Ondergrondse pers - Foto: Linotype-zetmachine, Wikimedia → → → … u-01-02
Michels, Arnoldus Maria Arnold	∗ 1907-12-01 Overasselt † 1942-05-11 Oranienburg	- Maastrichts OD-proces - Vroeg verzet - Hij was tot de capitulatie in mei 1940 sergeant-telegrafist bij de Koninklijke Marine. Tijdens de oorlog heeft hij meegewerkt aan het verkrijgen van spionagegevens, bouwde zelf zend- en … u-01-02
Schoemaker, Richard Leonard Arnold Richard	∗ 1886-10-05 Roermond † 1942-05-03 Sachsenhausen (Oranienburg)	- Maastrichts OD-proces - Inlichtingenwerk - Vroeg verzet - Vroeg verzet - Roermond - Richard Schoemaker was vanaf 1905 cadet aan de Koninklijke Militaire Academie en actief in diverse sporten, vooral de schermsport. Daarin nam hij deel aan de Olympische Spelen van 1908 in Londen. … u-01-02
Schuijl, Pieter Johannes Pieter	∗ 1886-02-28 Utrecht † 1942-05-11 Oranienburg	- Maastrichts OD-proces - Ordedienst (O.D.) - Pieter Schuijl was gepensioneerd ambtenaar [5]. Op 16 oktober 1941 is hij gearresteerd in Harderwijk [1] en werd naar het Oranjehotel gebracht. [2] Hij werd in Maastricht in het OD-proces ter … u-01-02
Sickenga, Jacob Jaap	∗ 1918-07-14 Haarlem † 1942-05-11 Oranienburg	- Maastrichts OD-proces - Vroeg verzet - Inlichtingenwerk - Ordedienst (O.D.) - Studenten - Jaap Sickenga was student Neerlandistiek, dichter en Nederlands verzetsstrijder in de Ordedienst tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij en zijn vriend Hans Zomer [1], die met een radiozender … u-01-02
Smidt, Alex Klaas Lex	∗ 1914-11-22 Diepenveen † 1942-05-11 Sachsenhausen	- Maastrichts OD-proces - Vroeg verzet - Inlichtingenwerk - Ordedienst (O.D.) - Maastricht - Foto: Dodenboek 3, Stichting Oranjehotel [2] Lex Smidt was lid van de rugby-club ’t Gooi sinds november 1940. Op hun website [1] lezen we: Lex was … u-01-02
Smink, Harmen	∗ 1919-11-26 Harderwijk † 1942-05-11 Sachsenhausen	- Maastrichts OD-proces - Ondergrondse pers - Inlichtingenwerk - Vroeg verzet - Ordedienst (O.D.) - Maastricht - De bron van onderstaande tekst is voor het grootste deel de Engelse versie van Traces of War. [1] De foto is uit het Dodenboek van het Oranjehotel. [4] Harmen Smink verrichtte zijn … u-01-02
Smit, Daniel Johan Daniel	∗ 1909-11-14 Haarlem † 1942-05-11 Sachsenhausen	- Maastrichts OD-proces - Ordedienst (O.D.) - Maastricht - Daniel Smit werkte bij de aannemingsmaatschappij Kondor. [3] Hij werd in september 1941 gearresteerd en zat ongeveer acht maanden in het Oranjehotel voordat hij naar Maastricht werd gebracht, daar … u-01-02
Stad, van der Nicolaas Johan Nicolaas	∗ 1890-02-07 Nijmegen † 1942-05-11 Oranienburg	- Maastrichts OD-proces - Ordedienst (O.D.) - Ondergrondse pers - Cellist, muziekleraar, directeur Muziek Lyceum Amsterdam en Nijmeegsche Volksmuzieschool. Oprichter O.D. en Parool in Nijmegen. Zat in de landelijke OD-top. gearresteerd op 4 oktober 1941. … u-01-02
Verstrijden, Ludovicus Franciscus Loek	∗ 1918-11-11 Amsterdam † 1942-05-11 Oranienburg	- Vroeg verzet - Knokploegen (K.P.) - Maastrichts OD-proces - Loek Verstrijden was assistent-inkoper [1][4] en handelscorrespondent. Medeorganisator van de knokploeg rond Theo Dobbe. Deze verzetsgroep van het … u-01-02
Voncken, Willem Louis Willem	∗ 1889-02-19 Maastricht † 1942-05-03 Sachsenhausen	- Ordedienst (O.D.) - Maastrichts OD-proces - Maastricht - Vroeg verzet - Willem Voncken heeft op het Bisschoppelijke College in Roermond zijn middelbare schoolopleiding gevolgd. Daarna volgde een militaire opleiding op de KMA (Koninklijke Militaire Academie) in Breda. … u-01-02
Woudt, van ’t Cornelis	∗ 1897-12-16 Overschie † 1942-05-11 Oranienburg	- Maastrichts OD-proces - Ordedienst (O.D.) - Inlichtingenwerk - Cornelis Johannes IJsbrand van ’t Woudt was kapitein van de kustartillerie. Hij werd gearresteerd 24 September 1941 wegens spionage – Tot 30 Maart in het „Oranjehotel“ gezeten, cel 640 … u-01-02
Zomer, Johannes J. Hans	∗ 1920-11-06 Probolinggo † 1942-05-11 Oranienburg	- Engelandvaarders - Ordedienst (O.D.) - Studenten - Maastrichts OD-proces - Vroeg verzet - Inlichtingenwerk - De marineofficier, marconist en engelandvaarder Hans Zomer is op 13 juni 1941 teruggekeerd naar Nederland en gedropt in Vledder, tegelijk met een radiozender, om contact tussen de OD en … u-01-02