De genocide op de Limburgse Joden

Joods Gedenkteken

Op 11 september 1955 werd een gedenksteen geplaatst op de Joodse begraafplaats aan de Cauberg ter herinnering aan de gedeporteerde en omgekomen Joodse inwoners van Valkenburg.
Meer informatie over het lot van Joden in Valkenburg

Vervolgd in Limburg. Zo luidt de titel van de dissertatie van de historicus Herman van Rens.
Hij stelt daarin op p. 371 vast, dat er voor het redden van een bovengemiddeld aantal Joden twee factoren een belangrijke rol speelden:

1. Een hecht samenwerkende groep waarin men elkaar zeer goed kende, bij voorkeur al van voor de oorlog, en
2. de aanwezigheid van inspirerende mensen, die het voortouw namen.

Samengevat: „Een kleine groep morele leiders in Limburg wees de weg van de praktische naastenliefde. Hun goede voorbeeld deed goed volgen.“
Hij stelt vast, dat het punt 2 bij de aantallen van geredde joden een doorslaggevende rol speelde. [1, p.371]
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden in Nederlands Limburg ongeveer duizend mensen om racistische redenen weggevoerd naar hun gewelddadige dood, schrijft Van Rens in zijn inleiding, daarvan het overgrote deel joden. Uitgebreide tabellen vindt u aan het einde van zijn boek.
Toen de deportaties van de joden begonnen, begrepen veel mensen, ook de meeste joden zelf, niet meteen de ernst van de zaak. Men wilde de propaganda geloven, dat het „slechts“ om een gedwongen emigratie ging omdat de waarheid over de vernietigings­kampen nog niet was doorgedrongen. Er waren natuurlijk ook mensen, die tijdig waren ondergedoken of geëmigreerd, maar daar was geld voor nodig. Op een duikadres moest vaak voor kost en inwoning betaald worden. Onder de armere Joden zijn dan ook verhoudings­gewijs meer slachtoffers gevallen. Dat verbeterde na de oprichting van de LO, omdat die ook voor geld en rantsoenbonnen zorgde.
Alleen al op 25 augustus 1942 werden honderden Limburgse Joden gearresteerd en weggevoerd. Zij werden verzameld in het schoolgebouw aan de Professor Pieter Willemsstraat achter het station in Maastricht. De meesten van hen werden op 28 augustus vanuit Westerbork gedeporteerd. [2]
Hoewel er zoveel mensen zijn vermoord, waren er toch aan het einde van de oorlog in Limburg meer joden dan daarvoor, maar daarbij ging het vaak om andere mensen, vooral om vluchtelingen uit het westen van het land.
Er was één verzetsorganisatie die volledig was gespecialiseerd in het redden en huisvesten van vooral joodse kinderen, die vooral afkomstig waren uit de crèche tegenover de Hollandsche Schouwburg [3.1] in Amsterdam, die allebei door de nazi’s als verzamelplaatsen voor de deportaties werden gebruikt. Die groep noemde zich NV, wat bewust was afgeleid van de afkorting voor Naamloze Vennootschap en was opgericht door de gebroeders Musch. Van de honderden geredde kinderen is er niet één in de handen van de nationaalsocialisten gevallen. Ga voor meer informatie naar de NV. [3.2]
Na de bevrijding van grote delen van Limburg konden de de onderduikers weer opduiken, ook de joden. Maar velen konden nog niet naar huis, omdat dat nog in Duitse handen was. Vooral niet-Nederlandse Joden kregen in sommige gemeenten aanvankelijk geen uitkering en of onderdak.
Op 25 november 1941 hadden de gevluchte Duitse en Oostenrijkse joden in Nederland de Duitse nationaliteit verloren en waren statenloos geworden. In Limburg waren dat ongeveer 600 personen. [1, p.94]

Om oorlogsgetroffenen zoveel mogelijk schadeloos te stellen had de regering het Herstelfonds in het leven geroepen. Via de gemeente kon een persoon een beroep hierop doen. Vooral in de beginfase na de bevrijding weigerden gemeenten verzoeken van statenloze joden te behandelen. Het CIB (een afdeling van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten [4]) moest druk uitoefenen om de burgemeester overstag te doen gaan. De burgemeester van Obbicht en Papenhoven was niet bereid om de in die gemeente opgedoken familie Katz (4 personen) financieel te ondersteunen uit het Herstelfonds, omdat de familie van Duitse afkomst was. [1, p.325]
Ook in Limburg kwamen mensen weer naar huis, die ofwel de kampen overleefd hadden of ondergedoken waren geweest en nu hun vooroorlogse leven weer wilden voortzetten. Vaak hadden ze waardevolle dingen bij mensen, die na de oorlog de naam ‘bewariërs’ kregen. Meestal was de vreugde over het weerzien groot en kregen de thuiskomers hun spullen meteen terug. Er waren ook gevallen, waar dat niet zo was. Zie daarvoor het in Valkenburg gebeurde verhaal over de nalatenschap van het vermoorde echtpaar Soesman-Horn. [5]
De joden die op deze website worden genoemd, kunnen we in drie groepen indelen, die elkaar natuurlijk ten dele overlappen: de joodse verzetsmensen, de slachtoffers van de Shoa en de ondergedoken joden. De mensen van groep 2 en 3 hebben voor het overgrote deel met Valkenburg en omgeving te maken: die van groep 2 woonden daar, van groep 3 zaten er ondergedoken. Lees voor meer details over die twee groepen het boek van Jan Diederen: „42 Joodse Valkenburgers opgepakt en vermoord“.

1. Vervolgd in Limburg Joden en Sinti in Nederlands Limburg tijdens de Tweede Wereldoorlog
   isbn 978-90-8704-353-7
   Een licht bewerkte uitgave van het proefschrift waarop Herman van Rens op 22-03-2013 is gepromoveerd aan de Universiteit van Amsterdam
   ©2013 Hilversum
2. Herdenking 80 jaar deportaties vanuit Maastricht
3. 1. Hollandsche Schouwburg, Wikipedia • Nederlands • Deutsch • English • Français
   2. NV
4. Over het CIB
5. Soesman-Horn, Valkenburg
   Biogr. Emma Horn & Servaas Soesman
6. ✡ Valkenburg ✡
7. Stolpersteine App BeNeLux. Interactive kaart.
8. Wikipedia • Nederlandse gemeenten met Stolpersteine • Stolpersteine in den Niederlanden
9. Yad Vashem
   Internationaal Holocaust Herdenkingscentrum
10. Stichting Struikelstenen Valkenburg
    Ook 45 uit Valkenburg gedeporteerde Joden keerden niet meer terug. De Stichting Struikelstenen Valkenburg werd opgericht om ter nagedachtenis van de omgekomen Valkenburgse Joden, zogeheten struikelstenen in het trottoir vóór het huis te leggen van waaruit zij werden gedeporteerd. Met een complete lijst.
    Zie ook Stolpersteine op Wikipedia
11. De 133 Joodse slachtoffers in Roermond
12. Stichting Lodewijk Foijer Stolpersteine in Heerlen Op 25 augustus 1942 werd de eerste groep joden vanuit Heerlen gedeporteerd naar de Duitse vernietigingskampen.
13. Stichting Stolpersteine Sittard-Geleen: Slachtoffers

Limburgse monumenten vertellen 1940-1945
H.J. Mans & A.P.M. Cammaert
Maastricht, Stichting Historische Reeks Maastricht, 1994
ISBN 90 70356 67 883

Digitaal Namenmonument Oranjehotel
Het is een van de meest gestelde vragen: wie zaten er gevangen in het Oranjehotel? Helaas bestaat er geen volledige lijst waarop alle gevangenen staan. Een groot deel van de gevangenisadministratie is vlak voor de bevrijding door de Duitse bezetter vernietigd.
Zie ook Oranjehotel & Waalsdorpervlakte82

Jan van Lieshout, Het Hannibalspiel
Het sinistere spel tijdens de Tweede Wereldoorlog van de contraspionagedienst der Kriegsmarine, dat leidde tot de ondergang van een Nederlands-Belgische verzetsdrieëenheid, ISBN 10: 9026945744 ISBN 13: 978902694574880

Nationaal Ereveld Loenen
Op Nationaal Ereveld Loenen liggen meer dan 3.900 oorlogsslachtoffers begraven. Het zijn mensen die op verschillende plaatsen en onder verschillende omstandigheden hun leven hebben verloren. Militairen, verzetsstrijders, Engelandvaarders, represailleslachtoffers, dwangarbeiders maar ook …79

Markante feiten in Limburg tijdens de Tweede Wereldoorlog
Wie denkt, dat er in het Nederlandstalige deel van België nauwelijks enig verzet heeft plaatsgevonden, moet dit document zeker lezen. De klemtoon ligt op het gewapend verzet. Auteur: Mathieu Rutten.78

Stichting Struikelstenen Valkenburg
Ook 45 uit Valkenburg gedeporteerde Joden keerden niet meer terug. De Stichting Struikelstenen Valkenburg werd opgericht om ter nagedachtenis van de omgekomen Valkenburgse Joden, zogeheten struikelstenen in het trottoir vóór het huis te leggen van waaruit zij werden gedeporteerd. Met een complete lijst.
Zie ook Stolpersteine op Wikipedia77

Roermond frontstad
Serie verhalen van Eric Munnicks over de laatste oorlogsmaanden.
Zie ook de andere Oorlogsverhalen van het gemeentearchief Roermond76

Limburg 75 jaar vrij
Website opgezet t.g.v. de bevrijdingsfeesten 75 jaar na de bevrijding, september 202075

Belgium WWII
Een virtueel platform over België en zijn inwoners tijdens de Tweede Wereldoorlog74

Voormalig concentratiekamp Natzweiler-Struthof, Elzas
Europees Centrum over gedeporteerde verzetsleden. Kamp en museum.73

De joodse slachtoffers van het nationaal-socialisme uit Keulen | A–Z
72

Documentatiecentrum Nationaalsocialisme van de stad Keulen
Virtuele rondleiding 360° door de gedenkplaats en de tentoonstelling, begeleid door een audiotour in 8 talen.71

Nationaal Monument Kamp Vught
Het Nationaal Monument Kamp Vught bevindt zich op een deel van het voormalige SS-kamp Konzentrationslager Herzogenbusch, ook wel bekend als Kamp Vught (januari 1943 - september 1944).70

The Margraten Boys - Over de Amerikaanse begraafplaats
Schrijnend en troostend, dit is de geschiedenis van een uniek ‘adoptiesysteem’. Inmiddels zorgen generaties van lokale families, dankbaar voor het offer van hun bevrijders van de nazi-bezetting, niet alleen voor de graven, maar ook voor de herinneringen van meer dan 10.000 Amerikaanse soldaten op de begraafplaats van Margraten in Zuid-Limburg.
Gratis e-book van Peter Schrijvers, helaas alleen in het Engels. Andere e-boeken van deze auteur over de Tweede Wereldoorlog, in het Engels en het Nederlands: https://www.google.de/search?hl=de&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Peter+Schrijvers%2268

Het Joods Monument
Elk vermoord slachtoffer van de Holocaust wordt op het Joods Monument herdacht met een persoonlijk profiel. Het Joods Monument is niet alleen geschikt om te doorzoeken en gedenken. U kunt zelf het monument aanvullen met foto’s, documenten en verhalen, door familieverbanden te leggen en familieleden toe te voegen. Om een oproep te plaatsen en in contact te komen met andere gebruikers. Daarnaast kunt u informatie over stolpersteinen en belangrijke overige externe links toevoegen.67

Als de mijnwerkers staken tegen de Duitse bezetter
De mijnstaking in Limburg vanaf 29 april 1943. De werkdruk stijgt en stijgt. De eerste Nederlandse mannen worden gedwongen, in Duitsland te gaan werken. Directe aanleiding is het bevel van Generaal Christiansen om alle vrijgelaten krijgsgevangenen uit het Nederlandse leger weer op te pakken en naar Duitsland te vervoeren. De staking wordt door middel van executies neergeslagen.66

Vervolgd in Limburg
Joden en Sinti in Nederlands Limburg tijdens de Tweede Wereldoorlog
isbn 978-90-8704-353-7
Een licht bewerkte uitgave van het proefschrift waarop Herman van Rens op 22-03-2013 is gepromoveerd aan de Universiteit van Amsterdam
©2013 Hilversum65

Ons verblijf in het dorp Mergel (dagboek) (Meerssen 1989)
Joop Geijsen uit Meerssen vertelt hoe hij met twee andere jongens een jaar lang ondergedoken zat in de mergelgrot even buiten Meerssen, wat later de duik-herberg werd genoemd. Voor zover wij weten alleen nog in de bibliotheek verkrijgbaar.64

Yad Vashem
Internationaal Holocaust Herdenkingscentrum63

Beelden van verzet
Hoe elke generatie anders omgaat met het verzetsverleden
door Sander Bastiaan Kromhout
Uitgave van het Nationaal Comité 4 en 5 Mei, 2018
Gratis download: zie link
Printvorm: ISBN 907729424462

Oorlogsbronnen Limburg
Limburg telt tal van gespecialiseerde archiefinstellingen die relevante historische bronnen over de Tweede Wereldoorlog bewaren. Het is voor het publiek echter niet altijd duidelijk voor welke informatie men waar terecht kan. Archieven hebben overlappende werkgebieden, organisaties en mensen waren in het verleden actief in verschillende streken en op verschillende terreinen. Dus is het vaak lang zoeken naar de juiste vindplaats van informatie.
Hier kunt u zoeken, maar ook uw documenten delen met andere geïnteresseerden. Dat kan middels schenking aan bestaande archieven of musea, of door digitale kopieën van documenten of beeldmateriaal ter beschikking te stellen.61

Oorlogsdoden Nijmegen 1940 - 1945
Met zoekfunctie60

Stichting Neerlandsch Verzetsmonument
Namen van verzetsstrijders in Nederland en koloniën gedurende de Tweede Wereldoorlog59

La résistance durant la guerre 1940-1945
Het gaat voornamelijk over het illegale netwerk „Clarence“, waarvan de oprichter Walther Dewez was. Er wordt ook herinnerd aan verschillende agenten uit Visé en Voeren, die deel uitmaakten van deze beweging.58

Gesneuvelde verzetsstrijders Maastricht
Een summiere beschrijving en een lange galerij portretten57

Stichting Herinnering LO-LKP
De Stichting Herinnering LO-LKP wil meer bekendheid geven aan de geschiedenis van het verzet door de organisaties LO en LKP. Daartoe stelt zij de inhoud van zijn gedenkboek en vele originele documenten in digitale vorm aan de geïnteresseerde lezer beschikbaar.56

De vergeten Genocide – Het lot van de Sinti en Roma
Ook bekend onder de naam Zigeuners55

1944-2019 ⇒ Zuid-Limburg 75 jaar vrij! ⇐
Een overzicht van de activiteiten in Zuid-Limburg rond dit gedenkwaardige jubileum in september. Het wordt in iedere gemeente gevierd.54

Historisch Amerikaans filmpje over de duikherberg
Een stomme film, die door een USAmerikaans team is opgenomen na de bevrijding van Valkenburg. Het eerste deel is nagespeeld, met behulp van het Valkenburgs verzet. Hij laat zien, hoe onderduikers naar de duikherberg werden gebracht. De man met de hoed is steeds Pierre Schunck. De film begint bij zijn huis in de Plenkertstraat, Valkenburg. De rol van de veldwachter op de fiets aan het begin wordt niet helemaal duidelijk. Volgens de begeleidende tekst is dat een koerier.53

Database persoonsbewijzen uit de Tweede Wereldoorlog
Over persoonsbewijzen uit de Tweede Wereldoorlog alsmede afbeeldingen van persoonsbewijzen in combinatie met andere documenten en genealogische en persoonlijke gegevens waaronder ook levensverhalen.49

Gedenksteen voor de KPers Coenen en Francotte
Voor het Provinciale Verzetsmonument in Valkenburg. Hier werden Sjeng Coenen en Joep Francotte op 5 september 1944 vermoord, vlak voor de bevrijding van Valkenburg48

Valkenburg, Provinciaal Verzetsmonument
Elk jaar op 4 mei vindt hier de herdenkingsplechtigheid voor de gesneuvelden van deze provincie plaats. Ondertussen zijn de veteranen er ook niet meer bij aanwezig.47

Oproep aan de inwoners van Valkenburg aan de Geul
Op 17 september 2019 is het 75 jaar geleden dat alle kernen van de huidige gemeente Valkenburg aan de Geul werden bevrijd.
Om de bevrijding te herdenken en de oorlogstijd zo accuraat mogelijk weer te geven, is Museum Land van Valkenburg op zoek naar persoonlijke verhalen, ooggetuigenissen en tastbare herinneringen.
Van al deze levensechte verhalen, materialen, foto’s, filmbeelden en uitrustingsstukken richten we een unieke en zo volledig mogelijke overzichtstentoonstelling in onder de naam “We Do Remember”46

Erelijst van gevallenen 1940 - 1945
Een website in opdracht van de Tweede Kamer. In de Erelijst van Gevallenen 1940-1945 zijn diegenen opgenomen die als gevolg van verzet of als militair zijn omgekomen.45

Grenzeloos verzet
Over spionerende monniken, ontsnappingslijnen en het Hannibalspiel, 1940-1943
ISBN 9789056220723
Paul de Jongh beschrijft in detail een vluchtlijn van Nederland naar België. Unieke gevalstudie van het verzet in de Tweede Wereldoorlog aan beide kanten van de Belgisch-Nederlandse grens. Het accent ligt op de Belgische kant en geeft daarmee een aansluiting aan het boek van Cammaert, vooral waar het gaat om de groep Erkens in Maastricht.
Ook verkrijgbaar in het Frans44

Het verborgen front
Geschiedenis van de georganiseerde illegaliteit in de provincie Limburg tijdens de Tweede Wereldoorlog
Doctorale scriptie 1994, door CAMMAERT, Alfred Paul Marie
Het complete boek op de website van de Universiteit van Groningen.
In papiervorm: Twee delen, 1262 blz., Eisma 1994, uitverkocht.
 
Boekbespreking NRC:
https://www.nrc.nl/nieuws/1994/05/07/erkenning-voor-het-limburgs-verzet-7223972-a937131
De sociaal-democraat en latere minister van binnenlandse zaken J.A. Burger heeft niet geweten wat hij teweeg zou brengen, toen hij in mei 1943 in Londen verslag uitbracht over het verzet in Nederland en op een vraag van koningin Wilhelmina moet hebben geantwoord: “Van verzet in het Zuiden, majesteit, is me niets bekend” of woorden van gelijke strekking. Toen dr. L. de Jong bovendien in zijn werk Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog gewag maakte van de scriptie van de socioloog L. Lamers dat het verzet in Limburg niet zo erg veel zou hebben voorgesteld, kwam de trap tegen het zere been van veel Limburgse verzetsmensen nog ééns zo hard aan.43

Forgotten History – Pierre Schunck, Resistance Fighter
Vergeten Geschiedenis - Pierre Schunck Verzetsstijder42

Tweede Wereldoorlog in Zuid-Limburg
Zeer veel foto’s gesorteerd op gemeente. Voor Valkenburg: veel foto’s van de nazi-kostschool voor jongens Reichsschule der SS (voormalig Jezuïeten klooster) en van de bevrijdingsdagen, door Frans Hoffman.40

Netwerk Oorlogsbronnen (NOB)
Zoeken door 9 miljoen documenten, films en foto’s over en uit de Tweede Wereldoorlog in Nederland.39

Instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocidestudies
Instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocidestudies, voorheen Nederlands Instituut voor Oorlogsdicumentatie
Kwesties die met oorlogsgeweld te maken hebben, wekken veel maatschappelijke belangstelling en vragen om onafhankelijk en wetenschappelijk onderzoek. Het NIOD verricht en stimuleert dergelijk onderzoek en stelt zijn collecties open voor alle belangstellenden.38

Limburg gaf joden WOII meeste kans
Nederlandse joden hadden in Limburg de meeste kans om onder te duiken en de Holocaust te overleven. Dat blijkt uit het proefschrift over de vervolging van joden en Sinti in Limburg tijdens de Tweede Wereldoorlog van de Beekse historicus Herman van Rens aan de Universiteit van Amsterdam.
Buy
Bespreking36

Tweede Wereldoorlog en bijzondere rechtspleging
Over de berechting van ‘foute’ Nederlanders: De zogenaamde bijzondere rechtspleging. Deze pagina wijst u de weg. Hier vindt u foto’s, de meest gebruikte zoekwoorden, verwijzingen naar interessante archieven, indexen, websites, persoonlijke verhalen en onderzoeksgidsen.35

Nederlands Auschwitz Comité
34

Geheim Leger zone II/Limburg
over de mislukte poging in Belgisch Limburg, een compleet guerrillaleger op te zetten.20

verzet in Enschede
Roelof Blokzijl19

30th Infantry Division Old Hickory
Bevrijders van Zuid-Limburg17

Bond van Oud-Stoottroepers en Stoottroepers
16

The Dutch Underground and the Stoottroepers
Stoottroepen: ontstaan uit de oud-verzetsmensen, die in het leger zijn gegaan.15