De Limburgse gesneuvelden

Eduard Rutten
(Eduardus Servatius Valentinus Maria)

Foto: Wikimedia →→→

Drie oudere broers van Eduard Rutten waren ondergedoken, en hijzelf waarschijnlijk ook, want hij was student. Hij werd in Maastricht gearresteerd bij een huiszoeking in zijn ouderlijk huis. Het gezin had daarvóór in Schinnen gewoond, de geboorteplaats van zijn vader. [1] Op hetzelfde formulier uit zijn dossier bij de oorlogsgravenstichting (in het Nationaal Archief), vermoedelijk ingevuld door de gemeente Maastricht, staat vermeld dat hij is gearresteerd door de SS. Er worden ook volgende vragen beantwoord:
8. Datum van vertrek naar Duitsland: Juli 1944
9. Oorzaak van verblijf in Duitsland: Tewerkgesteld in Duitsland na huiszoeking. (Drie oudere broers, studenten, waren ondergedoken) Na vluchtpoging in Duitsland naar B(uchenwald) [2] overgebracht.
De persoon die dat heeft ingevuld, is niets bekend over een graf. Maar wel:
Waarschijnlijk omgekomen tijdens een ziekentransport van kamp Buchenwald naar Dachau of tijdens een vernietigingstransport vanuit Buchenwald. Was bij een transport begin April 1945
De personen die aan dit formulier gewerkt hebben, schijnen Dachau [2] en Flossenbürg [3] niet uit elkaar te kunnen houden. Flossenbürg was geen subkamp van Dachau, maar het werd wel vanuit Dachau opgericht volgens hetzelfde systeem. Op het formulier was oorspronkelijk als sterfplaats aangegeven: Dachau. Daar werd bijgeschreven: omgeving Flossenbürg. Dat ligt een heel eind verder naar het Noorden. [7.1]
Ook wordt niet duidelijk, of hij in een ziekentransport werd gedeporteerd, of dat hij te voet weg moest.
De verklaring voor deze verwarring ligt in de grote chaos en paniek, die met het naderen van de geallieerde troepen bij de kampbewakers van de SS uitbrak.
Met het vernietigingstransport, waarover in het formulier wordt gesproken, wordt een van de vele doodsmarsen (Todesmärsche) [4] bedoeld, die de SS tegen het einde van de Nazi-dictatuur op weg stuurde, om nog zoveel mogelijk gevangenen kwijt te raken, verdeeld over een vrij groot gebied.
Volgens een bevel van Himmler mocht geen enkele concentratiekampgevangene levend in handen van de geallieerden vallen. [6]
Het ging om Joden, maar ook veel dwangarbeiders Een van die marsen ging vanuit Buchenwald naar Dachau. Misschien was Eduard Rutten ook daarbij. We lezen daarover op de Duitse Wikipedia onder de titel Todesmärsche 1945 in Niederbayern [5]:

De dodenmarsen van 1945 in Neder-Beieren waren de dodenmarsen van gevangenen uit concentratiekamp Flossenbürg in de laatste fase van de Tweede Wereldoorlog.
Eind april 1945 vond een dodenmars plaats van Buchenwald bij Weimar naar Dachau met ongeveer 100-150 gevangenen, die onderweg de twee dorpen Obergraßlfing en Grafentraubach passeerde. De plaatselijke bevolking was behulpzaam voor de zwakke en uitgemergelde gevangenen, zolang de SS-bewakers niet ingrepen.
…
Grafentraubach, Graßlfing
Op de weg tussen Obergraßlfing en Grafentraubach  [7.2] werden 21 gevangenen doodgeschoten. De lijken werden ter plaatse begraven en later overgebracht naar de gemeentelijke begraafplaats van Allkofen en tenslotte naar de erebegraafplaats van Steinrain.
Over 23 april 1945, wat in zijn dossier als zijn sterfdatum staat, lezen we daar:
Stallwang/Rattiszell [7.3]
Op 23 april 1945 trokken ongeveer 3.000 gevangenen door Stallwang. In totaal kwamen daar 24 gevangenen om het leven, verspreid over het dorp. De dorpelingen begroeven de lichamen provisorisch. Later kregen ze van de Amerikanen opdracht de lichamen weer op te graven en waardig te herbegraven op het kerkhof. De dodenmars ging echter niet verder via Mitterfels, maar rechtstreeks naar Straubing. Ook op 23 april 1945 trok de stoet door Rattiszell. In totaal werden hier 34 doden geregistreerd: 21 doden op de dodenmars via Straubing en 13 op de mars via Mitterfels/Bogen. Een mars kwam ook vanuit Hankenzell, waar precies op de plaats van de gedenksteen vijf doden werden gevonden. Nog eens 19 lagen in de buurt van de steen. [5]

Twee dagen na de officiële sterfdatum van Eduard trok een van die dodenmarsen door het dorp Mitterfels. Daarover vindt u een artikel op de plaatselijke website: Mitterfels und der 25. April 1945 [6]
Misschien is in één van die dorpen zijn laatste rustplaats.

Voetnoten

1. https://www.nationaalarchief.nl/onderzoeken/index/nt00446/60df64a8-a136-11e8-828a-00505693001d?searchTerm=Rutten
2. Buchenwald • Dachau •
3. KZ Flossenbürg, Wikipedia • Nederlands • Deutsch • English • Français • Português
4. Todesmärsche, Wikipedia • Nederlands • Deutsch • English • Français • Español
5. Todesmärsche 1945 in Niederbayern
6. Arbeitskreis Heimatgeschichte Mitterfels
   Mitterfels und der 25. April 1945
   Schwester M. Tabitha Popp; Guido Scharrer: Kalenderblatt vom 25. April 1945: Zeitzeugen berichten vom Kriegsende und KZ-Todesmarsch (mitterfels-online.de)
   Scharrer Guido: Todesmärsche aus dem KZ Flossenbürg durch die Stadt Straubing und den Landkreis, Straubing 1995
7. Open Street Map
   1. Flossenbürg
   2. Obergraßlfing – Grafentraubach
   3. Rattiszell – Stallwang
8. Oorlogsgravenstichting.nl
9. http://www.maastrichtsegevelstenen.nl/0.OORLOG/oorlog2c-verzet.htm