1940-1945. Het verzet in Nederlands Limburg

Tegelen

https://www.openstreetmap.org/relation/1411825#map=12/51.3364/6.1702

In november 1940 werd het Oorlogsmonument Tegelen onthuld, ter nagedachtenis aan de slachtoffers van de ondergang van de Nederlandse mijnenveger Hr. Ms. Willem van Ewijck op 8 september 1939, waarbij 30 bemanningsleden om het leven kwamen. Dat was dus vlak voor de bezetting, Nederland was nog neutraal. De uit Tegelen afkomstige stoker 3e klas Henk Peters was een van de slachtoffers. Het monument met de naam ’Ik zal handhaven’ was waarschijnlijk het eerste oorlogsmonument voor slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog in Nederland. [1]
Wat de Duitsers vermoedelijk niet wisten: Ik zal handhaven (Je maintiendrai) was de wapenspreuk van Willem van Oranje, de leider van de Nederlandse opstand tegen Spanje. Die vormde het begin van de 80-jarige oorlog. [2]

De student Joe Russel uit Tegelen was in de verzetsorganisatie Aussenministerium [3] actief, die zich vooral bezighield met het helpen vluchten uit Duitsland van studenten die daar dwangarbeid verrichtten en met de verspreiding van verzetskranten. Hij werd door de LO-leider Ambrosius [4] uit Venlo verzocht om het district Venray naar Venloos model te organiseren. Aanvankelijk pendelde Russel tussen Venlo en Venray op en neer, maar in maart 1944 vestigde hij zich definitief in dat district. Daartoe behoorden ook de Noord-Brabantse plaatsen Deurne en Helmond.
Op 1 mei 1944 deed de Sipo [5] een inval in het bedrijf van Russels vader in Tegelen. Omdat zijn zoon onvindbaar was, nam men Russel sr. tien dagen in gijzeling. Vanwege dit voorval besloot deze de verspreiding van ondergrondse bladen te staken.
Joe Russel was aanwezig bij de overval van Weert maar wist te ontkomen. Die vond plaats op woensdag 21 juni 1944. Vrijwel de hele top van de Limburgse LO werd er gearresteerd. [6]

Op 17 november 1944 werden 46 mannen uit Tegelen gedeporteerd naar concentratiekampen. Een plaquette ter nagedachtenis aan deze gebeurtenis is te vinden aan de kerkmuur van de Sint-Martinuskerk.
Er zijn nog meer plaatsen in Limburg waar dergelijke plaquettes zijn opgesteld, zoals in Beesel, Kessel en Roggel. [7]

Uit de Tegelenclopedie [8] citeren we de volgende snippers over de bezettingstijd:

Tussen 8 september 1944 en 1 maart 1945 stond Tegelen niet onder Nederlands gezag. Het bestuur van de gemeente was toen over­genomen door de Duitse Ortsgruppe Tegelen van de NSDAP, met als Ortsgruppenführer Wilhelm Potthoff, die zich als nieuwe burgemeester op­wierp.
…
Tijdens de oorlog verschenen er in Tegelen meer­dere illegale bladen, zoals Christofoor, Moed en Vertrouwen en ’t Snoekje. De eerste twee werden elders samengesteld en in Tegelen gedrukt, alleen ’t Snoekje werd volgeschreven door de Tegelse kelner A. van Rooij. Dit gestencilde [9] blad verscheen dagelijks tot 20 december 1944, de dag dat Van Rooij overleed. Opmerkelijk was de rol van de Steyler kloosterleiding, die trouw bleef aan de Nederlandse bisschoppen en weigerde NSB drukwerk te verspreiden en vanaf 1944 zelfs onderdak bood aan omwonende onderduikers.
…
Met de evacuatie van Tege­len werd pas op 11 februari 1945 begonnen. Vijfhonderd mensen werden toen naar Kaldenkirchen gedreven, vanwaar het per trein verder ging naar Oldenzaal. Een algehele evacuatie ging op het laatste moment niet door. [8]

Tegelen is bevrijd op 1 maart 1945 tijdens de operatie Grenade. [10][11]

1. Tegelen, monument Ik zal handhaven
   1. wikipedia NL
   2. Nationaal Comité 4 en 5 mei
2. Willem van Oranje, Wikipedia • Nederlands • Deutsch • English • Français • Português
3. Aussenministerium
4. Jan Hendrikx (Ambrosius)
5. SiPo Maastricht
6. Weert, 21 jun. 1944
7. Plaquette
8. Tegelenclopedie
9. Wikipedia • Nederlands • Deutsch • English • Français • Português
10. Operation Grenade, Wikipedia • Nederlands • Deutsch • English
11. wikipedia NL Chronologisch overzicht van de bevrijding van Nederlandse plaatsen in de Tweede Wereldoorlog
12. plaquette voor Menke Koos van der Beek, * 23 nov. 1918 Tegelen, 10 dec. 1944 Renesse
    Meelstraat 6, 4301 EC, Zierikzee (Schouwen-Duivenland), Zeeland
13. Monument Jo Wilms

Bevrijd: 1945-03-01

De Limburgse gesneuvelden Tegelen – 10 pers.
Hovens, Hendrik Jean Amandus Henk	∗ 1913-04-07 Venlo † 1947-04-30 Tegelen-Steyl	- Onderduikershulp L.O. - Pilotenhelpers - Tegelen - Henk Hovens was expeditiechef. Hij werd geboren in Venlo en verhuisde in mei 1943 naar Tegelen-Steyl. Hij hielp neergestorte geallieerden (gemakshalve meestal piloten genoemd) op weg naar huis. … muur: rechts, regel 23-01
Lemmen, Gerardus Johann Willy Gerard	∗ 1926-11-20 Bocholtz (L) † 1944-12-16 Antwerpen	- Engelandvaarders - Tegelen - Gerard Lemmen was bankwerker. De vijf vrienden Gerard Lemmen, Gerard Rooskens, Piet Saelmans, muur: rechts, regel 23-02
Peters, Petrus Nicolaas Andreas Piet	∗ 1912-11-27 Ottersum † 1945-04-06 Buchenwald	- De geestelijken - Onderduikershulp L.O. - Onderduikers - Tegelen - Pater Peters was lid van de L.O. Steyl en kapelaan. Pastoor P.P. Windhausen, hijzelf en drie anderen uit Steyl en Tegelen waren in de torenkamer van … muur: rechts, regel 22-01
Rooskens, Gerardus Martinus Gerard /Broer	∗ 1926-11-13 Tegelen † 1944-12-16 Antwerpen	- Engelandvaarders - Tegelen - Elektricien. De vijf vrienden Gerard Lemmen, Gerard Rooskens, Piet Saelmans, muur: rechts, regel 22-02
Russel, Frans Joseph Karel Joe “Kobus“	∗ 1922-05-07 Venlo † 1992-06-12 Nijmegen	- Studenten - Onderduikershulp L.O. - “Aussenministerium” - Ondergrondse pers - Overlevenden - Venlo - Tegelen - Uit het archief van Joe Russel, dat nu bij het verzetsmuseum.org te vinden is, blijkt, dat Joe Russel bij het uitbreken van de oorlog in Nijmegen klassieke talen studeerde. [1] Cammaert … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Saelmans, Petrus Cornelis Piet	∗ 1925-11-25 Tegelen † 1944-12-16 Antwerpen	- Engelandvaarders - Tegelen - Sigarenmaker. De vijf vrienden Gerard Lemmen, Gerard Rooskens, Piet Saelmans, muur: rechts, regel 21-06
Schampers, Reinier Rein	∗ 1924-04-21 Tegelen † 1944-12-16 Antwerpen	- Engelandvaarders - Tegelen - Rein Schampers was bankwerker. De vijf vrienden Gerard Lemmen, Gerard Rooskens, muur: rechts, regel 22-03
Scholten, Nicolaas Wilhelmus Nico	∗ 1925-04-01 Tegelen † 1944-12-16 Antwerpen	- Engelandvaarders - Tegelen - Nico Scholten was metaalbewerker. De vijf vrienden Gerard Lemmen, Gerard Rooskens, muur: rechts, regel 23-03
Sijbers, Peter Johannes Piet	∗ 1912-02-01 Tegelen † 1942-05-15 Neuengamme	- Communisten & sympathisanten - Tegelen - Piet Sijbers was zeephandelaar. Hij werd door de gemeente Tegelen als communist aangezien en is om die reden door de bezetters opgepakt, maar volgens zijn broer Frits is hij nooit communist … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.04-27
Windhausen, Petrus Paulus Peter	∗ 1892-06-29 Roermond † 1945-03-28 Buchenwald	- Onderduikers - De geestelijken - Tegelen - Peter Windhausen (Pastoor te Steyl Tegelen [1]), kapelaan P.N.A. Peters en drie anderen uit Steyl en Tegelen waren in de … muur: rechts, regel 22-04