1940-1945. Het verzet in Nederlands Limburg

Nijmegen

Herdenkingskapel met graven Daniel van Vugt en andere slachtoffers van Ederveen

Jetty Cremers over bombardement Nijmegen

Nijmegen ligt slechts enkele kilometers ten noorden van de Limburgse provinciegrens en zou voor de Limburgse LO een belangrijke brugfunctie met het noorden van het land krijgen. We citeren uit Het Grote Gebod: Het verzet had er „steeds met Arnhem samengewerkt, waarbij in het bijzonder pater Holleman en Dobbe op de voorgrond traden. Arnhem was hierin vooral door Kees van Gelder vertegenwoordigd, die deel uitmaakte van de Top. In juni 1943 infiltreerde ‘geheim agent Ederveen’, die in werkelijkheid de voor de Abwehrstelle Groningen en SD ’s-Gravenhage werkzame provocateur/V-Mann C.J. van der Burch was, in een groep van voornamelijk politiemensen. Toen bleek, dat die zogenaamde Ederveen een verrader was, zag politie-inspecteur Frans Prick (later: Perrick) geen andere mogelijkheid dan liquidatie. Op 24 september 1943 werd er op de Daalseweg een aanslag op hem gepleegd. Maar Van der Burch kon ontkomen en er volgden tientallen arrestaties. De „hoofdverdachten“ waren Herman Oolbekkink, Albertus H. Marcusse, Wilhelmus A. Beerman, Bartholomeus Th. Hendriks en Cees de Jong.
Na op 19 mei 1944 ter dood te zijn veroordeeld wegens sabotage, spionage en wapenbezit, werden zij op 6 juni 1944 in de duinen bij Overveen gefusilleerd. In Nijmegen zijn deze vijf leden van de verzetsgroep geëerd met een straatnaam in de Verzetsheldenbuurt in de wijk Kwakkenberg. De politieagenten Beerman, Hendriks en Marcusse kregen later een erebegrafenis op de begraafplaats van de H. Landstichting, naast hun medestrijder Daan van Vugt. Cees de Jong is bijgezet op de Erebegraafplaats Bloemendaal.
Nadat in september 1943 in Nijmegen een verzorgingsgroep van de juist opgerichte L.O. was opgerold, spoedde districtsleider Smals van Vierlingsbeek zich erheen om de L.O. ter plaatse nieuw leven in te blazen en te zorgen dat de kort tevoren tot stand gekomen samenwerking intact bleef. (Cammaert VIb p. 718) Holleman en Theo Dobbe bleven de schakels tussen de Beurs (L.O.-top boven de rivieren) en de gewestelijke Limburgse top.
Een andere reden voor de band tussen Nijmegen en Limburg was de Katholieke Universiteit Nijmegen (KUN, tegenwoordig Radbouduniversiteit) waar vooral studenten uit het katholieke zuiden van het land, daaronder Limburg studeerden. Ambrosius had zijn bureau aanvankelijk in Venlo, maar toen deze plaats steeds meer moeilijkheden begon op te leveren, werd het in februari 1944 naar de St. Annastraat in Nijmegen verplaatst. Ook hij had in Nijmegen gestudeerd.
In Nijmegen bevond zich ook het falsificatiebureau van J. de Weert, dat door Ambrosius in de L.O. werd geïntegreerd.
Op 22 februari 1944 vond het geallieerde Bombardement op Nijmegen plaats, met als beoogd doel het stationsgebied (de Duitsers gebruikten de trein namelijk voor wapentransport), maar door de slordige uitvoering kwamen de meeste bommen op woonhuizen in het centrum terecht, waarbij ongeveer 800 burgers omkwamen. ^{6) 7)})
In juli 1944 vonden er in Nijmegen om uiteenlopende redenen enkele aanslagen plaats. Rauter gaf opdracht om als vergelding elf gevangen verzetsstrijders uit Nijmegen dood te schieten. ¹⁾)
Op 19 september 1944 leidde Jan van Hoof een verkenningswagen van de geallieerden door de stad. Op de Nieuwe Markt – het huidige Joris Ivensplein – werd het voertuig in brand geschoten. Jan van Hoof overleefde dit, maar werd alsnog gepakt en vervolgens gedood. (noviomagus.nl ¹⁰⁾)

De onderstaande lijst van gesneuvelde verzetsmensen is verre van compleet. Zie alleen al de het aantal gesneuvelde mensen van de universiteit. [11]
Een Nijmeegse bijzonderheid is het grote aantal vrouwen, die in het verzet actief waren. [4][5]

1. Elf gevangen verzetsmensen uit Nijmegen vermoord
2. Oorlogsdoden Nijmegen 1940-1945: Aanslag op Ederveen
3. In de Bakkerskapel van de Stevenskerk in Nijmegen ligt ter inzage de gratis brochure over het Gedenkboek van het Nijmeegse verzet.
   Van terroristen tot helden. Het verzet geëerd of miskend?
   Dr. Joost Rosendaal
   Werkgroep Oorlogsdoden Nijmegen
   info@oorlogsdodennijmegen.nl
4. Anneke Nolet Vrouwen en verzet : In het Rijk van Nijmegen, 1940-1945. Nijmegen : Uitgeverij Vantilt, [2020]
   In haar zoektocht naar het verhaal van haar tante ontdekte de schrijfster verhalen van meer dan 120 vrouwen in het Nijmeegse verzet. "Het waren er ongelofelijk veel", constateert Nolet. "Het zijn er waarschijnlijk nog veel meer dan ik gevonden heb."
5. Anneke Nolet, Verzetsvrouwen in Nijmegen in: Nijmeegs Katern 28 (febr.2014) nr.1 p.10-12
6. Het bombardement op Nijmegen. De brief van een ooggetuige aan haar ouders.
7. Bombardement geen vergissing, wel een faux pas", De Gelderlander, 21 februari 2009.
8. https://nl.wikipedia.org/wiki/Slag_om_Nijmegen
   De bevrijding van Nijmegen vond plaats van 17 tot 20 september 1944, als onderdeel van Operatie Market Garden tijdens de Tweede Wereldoorlog.
9. https://www.noviomagus.nl/vrijkun30.htm
10. Surveillancedagboek Gemeentepolitie Nijmegen van februari 1944 tot circa 1 oktober 1944
11. Gedenkplaat voor de in de Tweede Wereldoorlog gevallen leden van de Katholieke Universiteit Nijmegen, voorheen in de hal van de aula aan de Wilhelminasingel, nu in de hal van de aula aan de Comeniuslaan.
12. Sichting noviomagus De Tweede Wereldoorlog in Nijmegen

Bevrijd: 1944-09-17 – 1944-09-20

De Limburgse gesneuvelden Nijmegen – 35 pers.
Beerman, Wilhelmus Adrianus Wim	∗ 1909-08-20 Amsterdam † 1944-06-06 Overveen	- Politie - Nijmegen - Limburg + - Wilhelmus Adrianus Beerman was politiefotograaf en agent-rechercheur. Hij was in de Tweede Wereldoorlog lid van een verzetsgroep waarbinnen een aantal Nijmeegse politiemensen actief waren. De … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Dobbe, Theodorus Theo “Hans”	∗ 1901-03-19 Amsterdam † 1944-09-05 Dieren, gem. Rheden	- Vroeg verzet - Knokploegen (K.P.) - Ondergrondse pers - Pilotenhelpers - Nijmegen - Limburg + - Foto: Oorlogsdoden Nijmegen 1940-1945 [2] Theo Dobbe was in zijn „burgerlijke“ beroep hoofdvertegenwoordiger en actief in het hele land. Hij werd in … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.04-10
Eldert, van Johannes Antonie Jan	∗ 1894-10-31 Amsterdam † 1944-07-21 Leusden	- Nijmegen - Communisten & sympathisanten - Limburg + - Ondergrondse pers - De meubelmaker Van Eldert was gehuwd met Wilhelmina van de Berg, verspreidde illegale bladen, o.a. De Waarheid. Hij werd op 17 juni 1944 om 2:15 uur door de beruchte Wiebe gearresteerd wegens … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Ettema, Dominicus Hilarius Dominicus	∗ 1897-08-03 Wymbritseradiel † 1945-01-11 Neuengamme	- Nijmegen - Onderduikershulp L.O. - Limburg + - Dominicus Ettema was adjunct-directeur van de coöperatieve zuivelfabriek in Zeddam (Bergh, Montferland) [1] en stond in de dossiers van de SD/SiPo (Sicherheitsdienst/Sicherheitspolizei) … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Evers, Johannes Hendrikus Jan	∗ 1917-05-03 Oosterhout (Valburg) † 1944-07-21 Leusderheide	- Vroeg verzet - Knokploegen (K.P.) - Ondergrondse pers - Hulp aan joden - Nijmegen - Limburg + - Garagehouder Jan Evers, getrouwd en vader van een kind, zij woonden in Nijmegen. In 1941 began hij met het typen en verspreiden van illegale kranten, onder andere Vrij Nederland. [1.1] Op de … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Geuns, van Ernest George	∗ 1889-02-28 Soerabaja, NOI † 1944-07-21 Leusden	- Ondergrondse pers - Hulp aan joden - Nijmegen - Limburg + - Gepensioneerd koloniaal ambtenaar, hoofdcommies [9]. In 1938 komen hij en zijn gezin terug naar Nederland vanwege de opleiding van de kinderen [1.4] en vestigen zich in Nijmegen. Tijdens de … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Hekking, Henri A. Hens	∗ 1923-09-21 † 1945-04-16	- Nijmegen - Onderduikershulp L.O. - Knokploegen (K.P.) - Koeriers van het verzet - Limburg + - Henny Hekking was lid van de Knokploeg Nijmegen, samen met onder meer zijn vrienden Jules Moormann, Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Hendriks, Bartholomeus Theodorus Bart	∗ 1915-04-16 Nijmegen † 1944-06-06 Overveen, duinen	- Politie - Nijmegen - Limburg + - Hij was in de Tweede Wereldoorlog lid van een verzetsgroep waarbinnen een aantal Nijmeegse politiemensen actief waren. De groep pleegde een aanslag op de verrader Ederveen op de Daalseweg op … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Hoes, Gerardus Adrianus Geert	∗ 1919-02-10 Tilburg † 1945-02-09 Neuengamme	- Onderduikershulp L.O. - Ambtenaren - Studenten - Limburg + - Nijmegen - Elst - Geert Hoes was een van de pioniers van de LO-Elst en behoorde tot een groep die vooral bestond uit gemeente-ambtenaren, onder wie Hendrik Kammeraat, … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Hoof, van Jan Jozef Lambert Redder van de Waalbrug	∗ 1922-08-07 Nijmegen † 1944-09-19 Nijmegen	- Onderduikershulp L.O. - Nijmegen - Ordedienst (O.D.) - Limburg + - BS (Binnenlandse Strijdkrachten) - Op 19 september 1944 leidde Jan van Hoof een verkenningswagen van de geallieerden door de stad. Op de Nieuwe Markt - het huidige Joris Ivensplein - werd het voertuig in brand geschoten. Jan van … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Hövell tot Westerflier, van Jozef Felix Henri Marie Jozef “van Veen“	∗ 1919-01-12 Maastricht † 1945-01-04 Meppen (sub. Neuengamme)	- Studenten - Maastricht - Nijmegen - Volledige naam: Jozef Felix Henri Marie baron van Hövell van Wezeveld en Westerflier. Hij was dienstplichtig militair en volgde tot zijn demobilisatie door de Duitsers een pilotenopleiding … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.-
Janssen, Jacobus Everhardus Jacques/Jacob	∗ 1904-02-09 Nijmegen † 1944-08-11 Vught	- Vroeg verzet - Pilotenhelpers - Roermond - Nijmegen - Jacob Janssen was filiaalhouder van de EDAH in Roermond en lid van de verzetsgroep Oranje Vrijbuiters. [1] Zijn schuilnaam was Jacob, zijn roepnaam Jacques. Hij … muur: rechts, regel 05-04
Jong, de Cornelis Cees/Cor	∗ 1905-03-31 Rotterdam † 1944-06-06 Bloemendaal	- Onderduikershulp L.O. - Nijmegen - Ondergrondse pers - Limburg + - Cees de Jong was handelsagent van Leder- en Drijfriemenfabriek Regouin in in Cuijk. Hij verzamelde vanaf 1942 gegevens over Duitse militaire objecten voor kapitein C. Hoogerland. Ook … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Kuerten, Antonius Johannes Toon “Joop”	∗ 1919-06-29 Nijmegen † 1944-07-21 Vught	- Knokploegen (K.P.) - Nijmegen - Limburg + - Toon Kuerten was machine-bankwerker [4]. Gearresteerd op 21 februari 1945 in Hoorn door landwacht, bij voed­seltransport. [1] Over Joop Kuerten lezen we op Oorlogsdoden Nijmegen 1940 … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Linssen, Henricus Ignatius Henk	∗ 1888-07-17 Nijmegen † 1944-07-21 Leusden	- Ondergrondse pers - Ambtenaren - Nijmegen - Limburg + - Henricus Ignatius Linssen werkte op het Nijmeegse distributiekantoor. Hij was getrouwd met Joanna Maria Elisabeth Teunissen en was vader van drie kinderen. Hij verstrekte … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Marcusse, Albertus Hendrikus Albert	∗ 1903-11-02 Batenburg † 1944-06-06 Overveen	- Politie - Nijmegen - Limburg + - Albert Marcusse was getrouwd met Johannea Stevens en samen hadden ze zeven kinderen. Hij was hoofdinspecteur van politie en was in de Tweede Wereldoorlog lid van een verzetsgroep waarin vooral … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Merlijn, Pieter Lambertus Pieter “Leij”	∗ 1920-12-31 Ede † 1945-03-12 Amsterdam	- Knokploegen (K.P.) - Limburg + - Nijmegen - Pieter was machine-bankwerker [6], lid van de KP in Nijmegen. Hij deed mee aan overvallen op distributiekantoren, pogingen om gevangen genomen verzetslieden te bevrijden enz. Na de bevrijding … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Moormann, Julius Ferdinand Jules	∗ 1924-04-12 Nijmegen † 1944-05-17 ??	- Knokploegen (K.P.) - Nijmegen - Studenten - Limburg + - Bij een mislukte liquidatiepoging op 14 april 1944 werd Julius Ferdinand Moormann gearresteerd en George Muskens sneuvelde. [1] … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Muller, Jean Maurice Jean	∗ 1920-02-06 Weltevreden (Ned.Indië) † 1944-07-21 Kamp Vught	- Ondergrondse pers - Ambtenaren - Nijmegen - Limburg + - Jean Muller gaf als ambtenaar van het Nijmeegse distributiekantoor bonkaarten door aan onderduikers en verspreidde illegale bladen. Hij behoorde tot de Nijmeegse Vrij Nederland-groep en werd … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Muskens, George Arts	∗ 1923-07-02 Maastricht † 1944-04-14 Arnhem	- Knokploegen (K.P.) - Nijmegen - Studenten - Maastricht - George Muskens (Gregorius Johannes Arnoldus Maria Muskens) was beeldhouwer in opleiding. Hij was lid van de knokploeg in Nijmegen. [1][3] Bij een mislukte liquidatiepoging op 14-04-1944 … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Oolbekkink, Herman	∗ 1911-09-27 Deventer, † 1944-06-06 Overveen	- Politie - Nijmegen - Limburg + - Rechercheur Oolbekkink was in de Tweede Wereldoorlog lid van een verzetsgroep waarbinnen vooral een aantal Nijmeegse politiemensen actief waren. De groep pleegde een aanslag op de verrader Ederveen … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Pijnacker Hordijk, Anna Geertruida Adelheid Anna	∗ 1881-06-11 Maastricht † 1944-01-24 Ravensbruck	- Pilotenhelpers - Verzetsvrouwen - Maastricht - Nijmegen - Anna Pijnacker Hordijk was dochter van ds. Arij Pijnacker Hordijk en Alida Margaretha Theodora de Ridder. Zij was getrouwd met Matthias Adriaan Snoeck. Zus van ds. Adriaan Nicolaas Pijnacker … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.-
Reichert, Franciscus Petrus Frans “Vrijn”	∗ 1873-08-29 Delft † 1944-09-14 Nijmegen	- Nijmegen - Onderduikershulp L.O. - Knokploegen (K.P.) - Koeriers van het verzet - Limburg + - Ondergrondse pers - Handelaar van beroep en koerier voor de LO-KP uit overtuiging. Tevens: Vrij Nederland [1]. Op 14 september 1944 in zijn huis doodgeschoten i.v.m. zijn werk­zaamheden voor V.N[3] Het volgende … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Rodriguez /Rodrigues, Jozef Marius Jozef	∗ 1900-03-05 Paramaribo † 1944-07-21 Leusden	- Ondergrondse pers - Nijmegen - Limburg + - De gepensioneerde KNIL-sergeant [1] Jozef Rodriguez (ook geschreven: Rodrigues) ving radioberichten uit Londen op en verspreidde illegale bladen en pamfletten. Hij werd gearresteerd op 30 juni 1944 … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Scheer, van der Pieter Hendrik	∗ 1919-07-10 Nijmegen † 1941-03-21 Nieuwenhagen	- Politie - Vroeg verzet - Ongeorganiseerd verzet - Nijmegen - Nieuwenhagen - Pieter Hendrik van der Scheer was in 1939 en tot het einde van de oorlog als dienstplichtige ingedeeld bij de Vickers M.C. 3e Bat. 19e Reg. IVde Divisie Infanterie, en nam deel … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Schiphorst, Thomas Adrianus Maria Tom	∗ 1923-01-01 Heerlen † 1945-03-09 Mauthausen	- Ondergrondse pers - Pilotenhelpers - Onderduikershulp L.O. - Knokploegen (K.P.) - Studenten - Heerlen - Nijmegen - Tom Schiphorst woonde op de Paddepoelscheweg 15 in Nijmegen, verzorgde onderduikers en verspreidde illegale bladen. Bovendien verborg hij een Amerikaanse piloot. Behoorde tot de … muur: links, regel 18-01
Schortinghuis, Jacobus Reinder Koos “Bob van de recherche”	∗ 1923-02-14 Delfzijl † 1945-04-25 Hedel	- Knokploegen (K.P.) - Nijmegen - BS (Binnenlandse Strijdkrachten) - Limburg + - Studenten - Koos Schortinghuis was lid van de Nijmeegse knokplploeg [1] en kon als zodanig na de bevrijding van Nijmegen toetreden tot het Nederlandse leger. Hij is gesneuveld als lid van de … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Span, Petrus Piet	∗ 1908-10-14 Nijmegen † 0000-00-00 Leusderheide	- Onderduikers - Nijmegen - Communisten & sympathisanten - Limburg + - Ondergrondse pers - Piet Span was timmerman. Verspreider van De Waarheid, zat ondergedoken in het Waterkwartier. Hij werd verraden. Over de identiteit van de verrader bestaat geen duidelijkheid. Gearresteerd op … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Spillenaar Bilgen, Marinus	∗ 1892-10-25 Salatiga, NOI † 1944-09-04 Vught	- Nijmegen - Onderduikershulp L.O. - Ondergrondse pers - Limburg + - Knokploegen (K.P.) - De apothekerszoon Marinus Spillenaar Bilgen leverde als directeur van de Papierfabriek Gelderland te Nijmegen grote partijen papier aan illegale bladen zoals Trouw [2][5] en zamelde geld in … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Toussaint, Christiaan Canisius Christ	∗ 1896-10-21 Nijmegen † 1944-07-21 Leusden	- Nijmegen - Limburg + - Ondergrondse pers - Christ Toussaint was afdelingschef bij de E.R.K. (Eerste Rooms Katholieke Levensverzekering Maatschappij). Hij verspreidde radioberichten en illegale bladen en steunde het verzet financieel. [1] … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Treytel /Treijtel, Petrus Laurentius Piet	∗ 1877-08-09 Rotterdam † 1944-07-21 Leusderheide	- Ondergrondse pers - Nijmegen - Communisten & sympathisanten - Limburg + - Piet Treijtel was timmerman. Hij werkte mee aan het partijblad De Waarheid en verrichtte diverse andere illegale activiteiten. Hij werd gearresteerd op 17 juni 1944 om 4:00 uur door de … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Vugt, van Daniël Daan	∗ 1896-05-02 Rotterdam † 1945-04-25 Kdo. Sandbostel, Neuengamme	- Nijmegen - Limburg + - Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Wagter, Arp	∗ 1907-01-17 Groningen † 1944-07-21 Leusden	- Communisten & sympathisanten - Nijmegen - Ondergrondse pers - Limburg + - Arp Wagter was smid en bankwerker. Op 6 juni 1944 is hij gearresteerd in Nijmegen. Op oorlogsdodennijmegen.nl lezen we over hem [6]:Arp Wagter, gehuwd met Hendrika Coenders … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Weert, de Jacques J. Zwarte Jacques, Victor	∗ 1921-04-10 Zundert † 1944-09-05 Kamp Vught	- Onderduikershulp L.O. - Nijmegen - Limburg + - Studenten - Onderduikers - Fred Cammaert schrijft in zijn proefschrift [1]:Al vroeg in de oorlog ontstonden groepjes die zich toelegden op het vervalsen van documenten. De L.O. zocht steun bij of … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.
Will, Peter	∗ 1896-08-21 Schoonhoven † 1945-04-24 Transport vanuit Neuengamme	- Onderduikershulp L.O. - Politie - Limburg + - Ondergrondse pers - Inlichtingenwerk - Nijmegen - Keurmeester slachthuis Nijmegen [1] en onbezoldigd rijksveldwachter. Na mei 1940 hielp hij mensen die wilden ontsnappen aan de verplichte arbeidsinzet in Duitsland. Hij verspreidde de … Deze persoon staat (nog?) niet op de muren van de kapel.